Прысьвячэньне Статута 1588 Жыгімонту III

Леў Сапега

Найясьнейшаму пану Жыгімонту Трэцяму. З Ласкі Божай каралю польскаму, вялікаму князю літоўскаму, рускаму, прускаму, жамойцкаму, мазавецкаму, інфлянцкаму ды іншых [земляў]. З той жа Ласкі Божай гаспадару і каралю дзедзічнаму швэдзкаму, гоцкаму, вандальскаму і вялікаму князю фінляндзкаму. Гаспадару і пану майму літасьціваму.

Былі тыя часы, найясьнейшы літасьцівы гаспадар і кароль, калі ў гэтым згуртаваньні й супольніцтве людзкім, якое мы рэччу паспалітай завём, каралі й гаспадары гэтага сьвету, не законам пісаным або статутам, але толькі сваёй воляю і ласкаю валадарылі над людзьмі. Але паколькі часта ад высакароднага абавязку свайго адступалі, і дзеля свайго толькі спажываньня рэчы назапашвалі, аб супольнай карысьці мала дбаючы, гэта прывяло да таго, што людзі, гідзячыся іх панаваньнем і зьверхнасьцю, не гаспадарамі, а тыранамі іх называючы, у адным толькі статуце і праве пісаным бясьпеку і дабро рэчы паспалітай бачылі.

А пра гэта вялікі і шляхетны філёзаф грэцкі Арыстотэль сказаў, што там бэльлуа, а па-нашаму, дзікі зьвер пануе, дзе чалавек паводле волі сваёй уладу ажыцьцяўляе. А дзе закон або статут верх мае, там сам Бог усім валадарыць. І такая таму ёсьць прычына, што закон, як пра яго іншы вялікі мудрэц сказаў, ёсьць сапраўдным розумам і мудрым бачаньнем развагі людзкой, якім Госпад Бог натуру людзкую аздобіў, і паводле гэтага прыстойнага і мудрага бачаньня жыцьцё чалавека так уладкаваў, каб той імкнуўся да ўсяго добрага, а беззаконнага пазьбягаў. Але паколькі ня ўсе ад нараджэньня больш розумам, чым багацьцямі сваімі і д'ябальскімі страсьцямі кіруюцца, то гэтыя цуглі ці мундштук на нахабнікаў Госпад Бог і права Яго сьвятое наклалі, каб яны за справы свае слушную кару, а годныя [людзі] прыстойную ўзнагароду мелі. І гэта ёсьць мэта і канец усіх законаў у сьвеце, на тым усе дзяржавы і каралеўствы стаяць і жывуць у спакоі, дзе ліхія [людзі] помсту, а добрыя ўзнагароду маюць.

Гэтага заўсёды тыя баяцца, якім свавольле падабаецца, а з розумам яны не сябруюць. Радыя бы тыя цуглі зь сябе скінуць, а законы ўсе, каб імі не кіравацца, радыя былі бы на нішто зьвесьці. Здарылася гэта ў пэўным часе ў каралевічаў і маладзёнаў рымскіх, у той час калі сэнатары разважалі, як цяжар панаваньня каралеўскага або тыранскага зь сябе скінуць, і правам пісаным паслугавацца. Усяляк гэтаму перашкаджалі маладзёны, каб ніякага закону над сабой ня мець, бо казалі, што закон глухі і такі, што ня дасьць сябе ўпрасіць, калі ў чымсьці правініцца [чалавек], не падзяляе беднага і багатага. А ў гаспадара, аднак, ёсьць месца ласцы і прыхільнасьці, ёсьць увага на асобы.

Дык, лепей пад адной [толькі] каралеўскаю ўладай жыць, чым пад такую небясьпеку падпадаць, грунтуючы сваё шчасьце толькі на беззаганнасьці жыцьця ды на выкананьні закону. Такія, кажу, думкі ёсьць і заўжды будуць у людзей свавольных і непакорлівых, для якіх страх закону ёсьць непрыемны, і разбэшшчанай волі іх заўсёды супраціўны.

Што мы ўсе бачачы, найясьнейшы літасьцівы гаспадар, за шчасьлівы народ сябе лічым, якому Госпад Бог такіх гаспадароў і продкаў вашай каралеўскай міласьці даў, што ня толькі паводле волі і ласкі сваёй над намі ўладу ажыцьцяўлялі, але і самі нам прыкладам былі, каб мы закон, як найлепшага вартавога паспалітай вольнасьці трымалі і большай улады й зьверхнасьці гаспадарскай над сабою не дапускалі, а толькі такую якой пэўную мяжу валадараньня над намі законы ўсталявалі і за гэта славу вялікую ў нашай памяці пакінулі.Так пагатоў ваша каралеўская мосьць, наш міласьцівы пан, тым імя сваё слаўнае ў сваім народзе пажадалі ўшанаваць, што статут новы, і ў многіх месцах людзьмі мудрымі і ў законах абазнанымі, з народу нашага дзеля гэтага абранымі, выпраўлены, у гэтыя першыя часіны валадараньня вашага, нам зацьвердзілі, каб ужо ўсе суды ў гэтай слаўнай дзяржаве вашай каралеўскай міласьці слаўным Вялікім Княстве Літоўскім тым [статутам] паслугаваліся, тады я ад імя ўсёй рэчы паспалітай вашай каралеўскай міласьці, свайму міласьціваму пану, пакорна за так міласьцівую ласку дзякую.

А раз я ўжо тую працу на сябе ўзяў, каб гэты статут у друк падаць, то яго вашай міласьці прысьвячаю, як найвышэйшаму абаронцу ўсіх правоў і вольнасьцяў нашых. Госпада Бога просячы, каб ён духам мудрасьці і ўсялякай спраўнасьцяй вашу каралеўскую міласьць абдарыў, каб у нас ваша каралеўская міласьць шчасьліва і доўга валадарыў, і каб слава Госпада Бога ўсемагутнага праз вашу каралеўскую міласьць была памножана і ўся рэч паспалітая ў цэласьці і спакоі была захаваная, і так сьвяталюбнае вашай міласьці над намі валадараньне тут на гэтым сьвеце славай несьмяротную, а па сьмерці жыцьцём вечным было ўзнагароджана. З тым найніжэйшыя службы мае з верным падданствам ласцы вашай каралеўскай міласьці шчыра прыношу.

Пісаны ў Берасьці лета ад Нараджэньня Сына Божага 1588 месяца сьнежня, 1 дня.

Вашай каралеўскай міласьці пана і валадара майго літасьцівага, Найніжэйшы слуга і верны падданы
Леў Сапега, падканцлер Вялікага Княства Літоўскага.